Trung tâm công nghệ sinh học Thành Phố Hồ Chí Minh

Tinh dầu là một tập hợp các hợp chất dễ bay hơi, được chiết xuất từ thực vật thông qua những phương pháp tinh vi như chưng cất lôi cuốn hơi nước, ép lạnh hoặc chiết dung môi. Chúng chứa chủ yếu các hợp chất thuộc nhóm monoterpen, sesquiterpen cùng các dẫn xuất của chúng, kết hợp với những thành phần thơm có hoạt tính sinh học mạnh mẽ. Trong những thập kỷ gần đây, tinh dầu đã trở thành tâm điểm của sự quan tâm nhờ tiềm năng ứng dụng rộng rãi—từ y học, mỹ phẩm, bảo quản thực phẩm, cho đến vai trò như một nguồn kháng vi sinh vật tự nhiên đầy hứa hẹn.

Trước thực trạng kháng kháng sinh ngày càng gia tăng trên toàn cầu, việc tìm kiếm các hợp chất kháng vi sinh vật có nguồn gốc tự nhiên đã trở thành một ưu tiên cấp thiết. Trong số các ứng viên tiềm năng, họ Myrtaceae nổi bật nhờ sự phong phú và đa dạng của các thành phần tinh dầu, không chỉ mang giá trị sinh học cao mà còn mở ra nhiều triển vọng ứng dụng trong y học và công nghệ sinh học.

Syzygium ripicola (Craib) Merr. & L.M.Perry là một loài cây gỗ nhỏ thuộc họ Myrtaceae, chủ yếu phân bố ở Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam, và được đánh giá là một tài sản quý báu của hệ sinh thái bản địa. Dù từ lâu đã là một phần của thảm thực vật tự nhiên, song loài cây này vẫn còn nhiều điều bí ẩn, đặc biệt là về cấu trúc hóa học cũng như các hoạt tính sinh học tiềm ẩn. Nhằm khai thác và phát huy tiềm năng kháng vi sinh vật của tinh dầu chiết xuất từ S. ripicola, các nhà nghiên cứu từ Trường Đại học Nghệ An, Đại học Khoa học Tự nhiên – ĐHQG Hà Nội, Đại học Vinh và Trung tâm CNSH TP. HCM đã tiến hành nghiên cứu đầu tiên. Họ đã không chỉ phân tích tỉ mỉ thành phần hóa học mà còn khảo sát kỹ lưỡng hoạt tính kháng khuẩn và kháng nấm của tinh dầu được chiết xuất từ lá và hoa của loài cây đặc sắc này.

Các mẫu lá và hoa được thu hái từ vùng núi cao miền Trung Việt Nam, sau đó trải qua quá trình chưng cất bằng phương pháp lôi cuốn hơi nước để chiết xuất tinh dầu. Phân tích bằng GC-FID/MS đã tiết lộ rằng tinh dầu từ lá chứa tới 55 hợp chất, trong đó hydrocarbon sesquiterpen chiếm 46,09% và hydrocarbon monoterpen đạt 32,18%. Nổi bật trong số này là β-pinene (17,16%), (E)-caryophyllene (15,17%) và α-pinene (8,46%). Trong khi đó, tinh dầu từ hoa gồm 33 hợp chất, trong đó hydrocarbon monoterpen chiếm ưu thế với tỷ lệ lên đến 87,16%, với α-pinene và β-pinene chiếm 60,04% và 19,82% tương ứng.

Kết quả thử nghiệm kháng vi sinh vật cho thấy tinh dầu chiết xuất từ cả lá và hoa đều thể hiện hoạt tính ấn tượng đối với các chủng vi khuẩn Gram dương và nấm men. Cụ thể, tinh dầu từ hai bộ phận này đều ức chế sự phát triển của Enterococcus faecalis với nồng độ ức chế tối thiểu (MIC) đạt 32 μg/mL; giá trị IC50 của tinh dầu lá và hoa lần lượt là 12,35 μg/mL và 11,96 μg/mL. Đối với Staphylococcus aureus – một trong những tác nhân gây bệnh phổ biến – tinh dầu cho thấy hiệu quả vượt trội với MIC chỉ 16 μg/mL và IC50 là 5,36 μg/mL đối với lá, cùng 6,01 μg/mL đối với hoa, vượt trội hơn rất nhiều so với chất đối chứng dương. Ngoài ra, cả tinh dầu lá và hoa cũng kiểm soát hiệu quả Bacillus cereus, tác nhân gây ngộ độc thực phẩm, với MIC đạt 32 μg/mL và giá trị IC50 lần lượt là 10,86 μg/mL và 10,05 μg/mL. Đặc biệt, đối với Candida albicans, tinh dầu lá cho thấy tác dụng kháng nấm vượt trội với MIC là 16 μg/mL và IC50 đạt 5,64 μg/mL.

Đây là nghiên cứu đầu tiên xác định thành phần hóa học cũng như hoạt tính kháng vi sinh vật của tinh dầu S. ripicola, qua đó khẳng định tiềm năng của tinh dầu lá và hoa như nguồn nguyên liệu quý báu để phát triển các chế phẩm kháng khuẩn và kháng nấm tự nhiên. Tuy nhiên, để hướng đến ứng dụng thực tiễn, cần triển khai các nghiên cứu chuyên sâu hơn về cơ chế tác động, độc tính và độ ổn định của tinh dầu. Việc bảo tồn và khai thác bền vững nguồn tài nguyên thực vật bản địa như S. ripicola không chỉ có ý nghĩa khoa học mà còn góp phần tích cực vào sự phát triển bền vững của ngành dược liệu Việt Nam.

Kết quả nghiên cứu đã được đăng tải trên tạp chí khoa học chuyên ngành uy tín “Journal of Essential Oil Bearing Plants” – một tạp chí thuộc hệ thống SCIE với chỉ số Impact Factor (IF) 2.1, được xuất bản bởi Taylor & Francis. Để xem chi tiết, vui lòng truy cập: https://doi.org/10.1080/0972060X.2025.2463480.